Przejdź do menu Przejdź do treści

Badania Naukowe

Głowne kierunki badań naukowych

W połowie lat pięćdziesiątych sekcja geografii umocniła się organizacyjnie i kadrowo, co stało się podstawą do zaprogramowania i wzmożenia pracy badawczej. Początkowo dokonywało się to w ramach katedr i zgodnie z ich profilem, następnie w ramach zakładów i instytutu, przy czym działalność badawcza uległa rozszerzeniu i zróżnicowaniu. W niektórych zakresach prace badawcze prowadzone były równocześnie lub wspólnie przez pracowników różnych jednostek instytutu. W specyficznych warunkach uczelni nauczycielskiej działalność badawcza wykazywała liczne związki z systemem edukacyjnym, z nauczaniem i upowszechnianiem geografii od szkoły podstawowej począwszy na wyższej skończywszy. Badania fizycznogeograficzne, prowadzone w ramach Zakładu Geografii Fizycznej, koncentrowały się na problematyce obszarów górskich, na zagadnieniach geomorfologicznych Karpat i Wyżyny Małopolskiej, degradacji środowiska przyrodniczego, zagadnieniach hydrograficznych i hydrologicznych w wybranych regionach. Badania te w szczególności dotyczyły: – wpływu budowy geologicznej na etapy rozwoju rzeźby Karpat (T.Ziętara, R.Malarz, M.Bajgier, J.Kukulak) i Wyżyny Małopolskiej (W.Nowak, M.Szubert, P.Lewik), w tym rozwoju rzeźby krasowej (W.Nowak) i procesów eolicznych (A.Żołnierz). Realizowano zespołowe, kompleksowe badania fizycznogeograficzne w Azji środkowej podjęte w 1975 r. (dwukrotnie kierownikiem wypraw do Mongolii był T.Ziętara). Wynikiem badań jest wiele publikacji naukowych oraz opracowań referowanych na międzynarodowych i ogólnokrajowych sympozjach; – współczesnych procesów stokowych i fluwialnych (R.Malarz, T.Ziętara, J.Lach, J.Mądry, M.Żółkiewski). Prowadzono także badania dotyczące grawitacyjnych ruchów mas skalnych na obszarach górskich (T.Ziętara, M.Bajgier). Wykazano wpływ sedymentacji na formowanie się i strukturę tafocenozy karpologicznej w środowisku rzecznym (W.Cabaj) oraz starano się określić współczesną denudację z obszarów górskich (R.Malarz, J.Lach); – wpływu antropopresji na współczesne procesy geomorfologiczne; szczególnie cenne, ze względu na aplikacyjny charakter, były w tym zakresie badania T.Ziętary, M.Bajgier, M.Szuberta, dotyczące niszczenia brzegów i zamulania zbiorników karpackich oraz J.Lacha nt. wpływu rolnictwa na zmiany środowiska przyrodniczego.

Prace z zakresu hydrologii i hydrogeologii wybranych regionów skupiały się wokół badania chemizmu wód, bilansu wodnego oraz poszukiwania i określania zasobów wód mineralnych i stołowych. Największe osiągnięcia miał w tym zakresie A.Michalik. Wodami gruntowymi zajmował się B.Pydziński, obiegiem wody w małych zlewniach J.Żychowski.

W innych zakładach, które utworzono niedawno po podziale Zakładu Geografii Fizycznej na mniejsze zespoły, prowadzone są badania wielotematyczne, przy czym znaczna ich część jest powiązana z potrzebami praktyki gospodarczej. I tak Zakład Ochrony i Kształtowania środowiska Geograficznego prowadzi badania dotyczące ochrony środowiska.Większość badań poświęconych ochronie środowiska m.Krakowa prowadziła M.Horawska. Już w 1961 r. wykazała ona związek pomiędzy spadkiem usłonecznienia w Krakowie z rozbudowywanym przemysłem. Jako pierwsza w Polsce opracowała i wdrożyła model prognozy zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki. Zagadnieniami mikroklimatycznymi m.Krakowa zajmuje się P.Lewik. Wanda Wilczyńska-Michalik prowadzi studia nad strefami reakcji wietrzeniowych na powierzchni wapieni jurajskich w obszarach o zróżnicowanej koncentracji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, a także nad wpływem tych zanieczyszczeń na zabytkową substancją Krakowa. Problemami degradacji i ochrony środowiska przyrodniczego od wielu lat zajmuje się J.Lach, a ostatnio w odniesieniu do Ukrainy i Rosji R.Rettinger. Natomiast pracownicy obecnego Zakładu Geologii realizują od dłuższego czasu badania związane z opracowaniem map geologicznych Bieszczad (kier.naukowy G.Haczewski), ichnofauną i fauną okresu kredowego w skałach węglanowych w Pieninach (K.Bąk), genezą i rzeźbą stożków Czarnego Dunajca i Domańskiego Wierchu (J.Kukulak).

Badania geograficznoekonomiczne zainicjowane zostały jeszcze przez M.Dobrowolską, obejmowały rozległe studia nad procesami industrializacji i urbanizacji Polski Południowej, a także nad ich konsekwencjami dla stosunków ludnościowych. Istotne miejsce w pracach tych zajmowały problemy teoretyczne badań, zastosowano także szereg interesujących rozwiązań metodologicznych (np. szczegółowe badanie zjawisk i procesów w układach miroprzestrzennych jako podstawa dla szerszych uogólnień). Badania te kontynuowano po objęciu kierownictwa zakładu przez L.Pakułę, jednak zakres problemowy studiów uległ wyraźnemu poszerzeniu. Dotyczyły one m.in. roli ośrodków wzrostu społeczno-gospodarczego w przemianach struktur regionalnych Polski Południowej (Z.Zioło), przemian ludnościowych i osadniczo-agrarnych wybranych obszarów tej części kraju (J.Rajman, A.Prochownik, A.Krakowska, B.Górz), rozwoju górnictwa węglowego na Górnym śląsku oraz transportu w różnych częściach Polski i Europy (M.Troc), rozwoju urządzeń infrastruktury technicznej Południowej Polski (Z.Makieła). Sczególnie owocne okazały się studia prowadzone przez Zakład Geografii Ekonomicznej na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (L.Pakuła, J.Rajman, M.Troc, Z.Makieła), śląska Opolskiego (J.Rajman, A.Krakowska), w Tarnorzeskim Okręgu Siarkowym (Z.Makieła, B.Górz, A.Krakowska, A.Prochownik a spoza zakładu M.Kozanecka) oraz na Podhalu (A.Krakowska, B.Górz, L.Pakuła).Znaczące metodologicznie są badania B.Górza dotyczące drobnoobszarowego rolnictwa na obszarze Południowej Polski, w zakresie struktury agrarnej, wyposażenia technicznego i produkcyjności ziemi. Studia te łączone były często z badaniami osadniczo-agrarnymi obszarów wiejskich Karpat i Pogórza.

Zmiany, które nastąpiły w ostatnich latach w naszym kraju skierowały uwagę większości pracowników zakładu na zagadnienia restrukturyzacji i prywatyzacji polskiej gospodarki, a także na analizę zjawisk społecznych towarzyszących tym procesom, widocznym szczególnie w osłabionej dynamice miast, w dużej skali bezrobocia i w znacznej depresji w poziomie życia mieszkańców. W ostatnim czasie szczególnie ważnym obszarem badań kilku osób z instytutu stały się nowo powoływane Euroregiony. Z zakresu tych problemów ukazało się szereg opracowań (L.Pakuły, Z.Zioło, J.Rajmana, B.Górza, M.Kozaneckiej, Z.Makieły). Ważną rolę w kształceniu geografów spełniały m.in. przewodniki metodyczne do geografii osadnictwa i zaludnienia (J.Rajman, wyd.2, 1990) oraz do geografii przemysłu (M.Troc 1991).

Prace badawcze Zakładu Geografii Regionalnej skupiały się na przemianach społeczno-ekonomicznych, dokonujących się w świcie. Reprezentowały nie tylko duże walory poznawcze, ale większość z nich miała rownież znaczenie praktyczne, służąc bezpośrednio szkole wyższej, działalności edukacyjnej i ekonomicznej. Na plan pierwszy w pracach tych wysuwała się problematyka ludnościowa, ze szczególnym uwzględnieniem migracji i zróżnicowania strukturalnego ludności w układzie światowym i mniejszych jednostek terytorialnych. Najbardziej znaczącym osiągnięciem tego nurtu badwczego były publikacje A.Maryańskiego dotyczące migracji w świecie (1966, 1984), narodowości świata (1988, wyd.2, 1994), przemian ludnościowych w ZSRR (1995). Do tego nurtu badań należą metodologiczne opracowania Z.Długosza, związane z typologią ruchu ludności, publikacje M.Kozaneckiej odnoszące się do struktur ludności czynnej zawodowo w krajach Azji i Europy, prace G.Mróz poświęcone koncentracji i depopulacji ludności na niektórych obszarach Europy oraz przeobrażeniom struktur narodowościowych w państwach europejskich, a także prace na temat migracji ludności w Polsce Z.Długosza i emigracji ludności z Polski J.Kozłowskiej.

Druga grupa prac poświęcona była procesom przemian społeczno-ekonomicznych krajów i wybranych obszarów świata. Z tego zakresu za szczególnie ważne osiągnięcie zakładu uznać należy publikacje książkowe A.Maryańskiego w języku polskim i niemieckim dotyczące Chin (1989, 1990), kolejne wydania „Geografii ekonomicznej Związku Radzieckiego” tegoż autora oraz książki Z.Szota poświęcone Meksykowi (1981) i Argentynie (1992); do tych osiągnięć należy zaliczyć także monografie Azji Południowo-Wschodniej i Ameryki Łacińskiej, opracowane wspólnie przez wyżej wymienionych i innych autorów. Ponadto ogłoszono szereg studiów i artykułów poświęconych problemom geograficzno-regionalnym i ekonomicznym Europy, Azji, Ameryki Łacińskiej i Australii (M.Kozanecka, W.Domin, G.Mróz, J.Rajman, Z.Szot, Z.Długosz).

Odrębną, trzecią grupę prac w tym zakładzie stanowią badania z zakresu geografii transportu w skali mikro i makroekonomicznej, prowadzone przez M.Kozanecką. Poświęciła im książki dotyczące transportu w Polsce (1967, 1980) oraz studia dotyczące niektórych krajów europejskich. Ich cechą jest dążenie do ukazania roli transportu w integracji różnego rodzaju struktur przestrzennych.

Wysoką pozycję w środowisku nauczycielskim, a także wśród pracowników naukowych i studentów geografii zawdzięcza instytut w dużym stopniu badaniom prowadzonym w Zakładzie Dydaktyki Geografii. Od lat 70-tych prace badawcze w tym zakładzie koncentrowały się na: celach, treściach i metodach nauczania geografii, szkolnym podręcznikom geografii, kształceniu formalnym, strukturyzacji materiału nauczania, kształtowaniu pojęć, funkcjach pomocy dydaktycznej i dydaktyce geografii w szkole wyższej. Opublikowano z tych zakresów wiele artykułów i rozpraw. Wynikające z nich wnioski wykorzystane zostały w monograficznych opracowaniach S.Piskorza nt., doboru i układu treści w podręczniku geografii (1979), S.Zająca o materialiźmie funkcjonalnym (1980) i J.Flisa o pojęciach w nauczaniu geografii (1982). Z nowszych osiągnięć naukowych pracowników zakładu wymienić należy „Zarys dydaktyki geografii” (red. S.Piskorz, 1995), będący nowoczesnym akademickim podręcznikiem dydaktyki geografii. Nie mniej istotne są badania nad opracowywanymi w tym zakresie szkolnymi podręcznikami geografii, zeszytami ćwiczeń i poradnikami (S.Piskorz, S.Zając) oraz nad zastosowaniem modeli oraz komputerów w nauczaniu geografii (M.Skwarcan), a także badania związane z funkcjami pomocy dydaktycznych (A.Żołnierz).

W zakładzie prowadzone są prace o bardziej teoretycznym charakterze, dotyczące podstawowych problemów dydaktyki geografii. Ważnym osiągnięciem w tym zakresie jest monografia S.Zająca nt. celów nauczania geografii (1991).

Odnotować należy także wydanie dwóch tomów bibliografii dydaktyki geografii za lata 1918-1984 i przygotowanie do druku tomu trzeciego, obejmującego ostatnie dziesięciolecie (S.Piskorz, S.Zając).

Ogólnie należy stwierdzić, że pracownicy instytutu oprócz badań indywidualnych brali udział w opracowaniu „Słownika geografii Europy” (red.A.Wrzosek, 1976), monografii szeregu miast i regionów w Polsce.

Od 1955 r., jednak nieregularnie, wydawane są Roczniki Naukowo-Dydaktyczne – Zeszyty Geografia oraz Prace Monograficzne WSP, w których autorami są pracownicy Instytutu Geografii.

Aktualności

Kalendarz wydarzeń

marzec 2024

poniedziałek wtorek środa czwartek piątek sobota niedziela
26 lutego 2024 27 lutego 2024 28 lutego 2024 29 lutego 2024 1 marca 2024 2 marca 2024 3 marca 2024
4 marca 2024 5 marca 2024 6 marca 2024 7 marca 2024 8 marca 2024 9 marca 2024 10 marca 2024
11 marca 2024 12 marca 2024 13 marca 2024 14 marca 2024 15 marca 2024 16 marca 2024 17 marca 2024
18 marca 2024 19 marca 2024 20 marca 2024 21 marca 2024 22 marca 2024 23 marca 2024 24 marca 2024
25 marca 2024 26 marca 2024 27 marca 2024 28 marca 2024 29 marca 2024 30 marca 2024 31 marca 2024

Zobacz wszystkie nadchodzące wydarzenia